Page 949 - Vahid Rzayev

947

07.03.2018

***

“Çarxı fələk”, niyə deyilirdi, “çarşənbə”, nəyə deyilirdi...
Azərbaycan ərazisində, Azərlərdən, babalarımızdan qalma, bir çox, mühüm anlayışlar
mövcud olub.

Babalarımız, bu ərazidə, oturaq həyat sürdüklərindən, onların, bu ərazidən başlayaraq,
bir - birini, əvəz edən, ardıcıl olaraq, gün saylarını, yenilikləri, ilə, bir çox halları,
yaddaşlaşdırırdılar.
Onlar, çox qədim dövrdən, Astronomiya elmini, çox dərindən bildiklərindən, ona, çox
diqqətlə və dəqiqliklə yanaşdıqlarından, bütün təbiət hadisələrinin, Kainatla bağlı
olduğuna, əsaslanırdılar.

Babalarımızdan, Azərlərdən qalma, “çarxı fələk”, ifadəsi, bizim Qalaktikada, bizim
Günəş sistemində, baş verən, hesabatlar ardıcıllığını, bildirmək idi.
“Çarxı fələk”, hər hansı bir, xalq dili yox, təbiətdə baş verən, bir - birini, bir çarx,
təkər kimi, əvəz edən, ardıcıllıq hadisəsi kimi, nəzərdə tutulurdu.

“Çarxı fələk”, yə'ni ki, hərəkətlərin, ardıcıl olaraq, bir təkər kimi, bir çarx kimi, bir -
birini, əvəz etməsi, “fələk” isə, o dövr üçün, Kainat, göy qübbəsi kimi, səmada baş
verən, hal - hərəkətlər kimi, şərh olunurdu.
Bu, “çarxı fələk”, hər hansı bir, ərazi dili - dilçiliyi yox, sırf, Kainat dili - dilçiliyi,
bizim Günəş sistemində, baş verən, ardıcıl hərəkət mexanikasına, aid edilirdi.

M. Füzuli də, qəzəlində deyir ki, “Fələklər yandı, ahımdan”, yə'ni ki, göylərə,
səmalara, halımı bildirməklə, ahımla Kainat da, göy qübbəsi də, yandı, halımdan.
Məni bimarı, sanmazmı”, yə'ni ki, Yerdə, onun, bir payı olduğumu, Bilməzmi,
deyirdi.
“Fələk”, Kainat ölçüsündə, bizim Günəş sisteminin, göy qübbəsi kimi, xarakterizə,
olunurdu.
Bu səbəbdən, Azərlərdən, babalarımızdan bizə qalan, bir miras da, həmin çarxın, dörd
bölümlə hərəkətdə olması. Dörd bölümlə, bir - birini, əvəz etməsidir.

“Çarx” ifadəsi, rəqəm ifadəsinə keçməklə, “Çar”, Dörd ardıcıllıqda, yə'ni, “Çar”,
öncül, başlanğıc ardıcıllığına sığar, bir - birini, tamamlayan anlayış olduğundan,
“çar”, hərəkətdə olub, hərəkət vericinin, ardıcıl, bir - birini, əvəz etməsi kimi,
müşahidə edildiyindən, onu, rəqəm halına bölüb, rəqəm halında, o, dördün, o, dörd
ünsürün, dörd fəslin, dörd səmtin, dörd cəhətin, dörd çarşənbənin və s. biridir,
ifadəsidir.
“Çar”, mə'lumdir ki, dörd içərisində, dörddür.