Milli, Musiqi Alətimiz Tar, nəyin Tərənnümçüsü, nəyin Təmsilçisidir?
Azərbaycan Ərazisində, Simli Musiqi Alətimiz olan Tar, çox-çox qədim olan, Tarixi dövr və Mərhələlərdə, Musiqilərimizi, Muğamlarımızı, Ritmik Muğamlarımızı, müşayət və səslənməsində çox mühüm, Musiqi Aləti olub!
Muğam Janrı, Azərbaycana Məxsus, Azərbaycanın, Mülkiyyətidir!
Simli Musiqi Alətimiz olan Tar, səsində, səslənməsində Günəş və Kainatın səs Ahənginin, İşıq Toplumunun, Tərənnümçüsüdür!
Musiqi aləti Tar, özündə, Tərtibatında, Konstruksiyasında, Günəş Hərəkətini, onun, bütün hallarını, dəyişikliklərini, hal ardıcıllıqlarını, özündə əks etdirir!
Musiqi Aləti Tar, özündə, Tərtibatında, Konstruksiyasında, çox maraqlı, çox düşündürücü və Sirli Səs hallarının, daşıyıcısıdır!
Musiqi Alətinin, Konstruksiyasına diqqətlə baxdıqda, Səslənməsini Dinlədikdə, bir çox, dəqiq hesabatlar, aydınlaşır!
Təkrar olunmaz, Səs Diapozonları, Əsrarəngiz olan səslərin, sirlərinin nədə, necə “gizlədildiyinin”, marağını, yaradır!
Musiqi Alətinin, belə bir Konstruksiyaya, malik olması səbəbindəndir ki, onun Səs Diopozonu, Kainatın səs Diopozonuna, çox Uyğundur!
Əgər ilkdən, o dövr insanlar, Kainat və Astronomiya Elminə, Vaqif olmasa idilər, belə bir musiqi alətində, İşıq Ardıcıllığını bir Musiqi Alətinə, sığışdıra bilməzdilər!
Əvvəlcə, Günəşdə gedən Ardıcıllıqları, onun Hərəkət Trayektoriyalarını, dədiq müşahidə edərək, Günəş Təqvimi, tərtib edilmişdir!
Günəş Təqviminin, Tərənnümünü isə, Simli Musiqi Aləti olan Tarada, Cəm olunmuşdur!
İlkdən, Azərbaycan ərazisində, Azərlər, Yer kürəsinin, Günəş Ətrafında, tam hərəkətini, Fəsillərin ardıcıllıqlarını, çox dəqiqliklə, hesablayırdılar!
Belə bir, ardıcıl hesabatları, Müşahidə etdiklərindən, hər bir Tikili, hər bir Arxitektura, Günəş Mə’bədi, Qız Qalası, Elm şəhəri “İçəri şəhər”, Möminə Xatun Türbəsi, hər bir Mə’bəd, hər bir İmarət, İşıq hesabatlara uyğun olaraq, İnşa edilirdi!
Qaldı, Simli Musiqi Aləti, Tar Konstruksiyasına, həmin Günəş, İşıq Hesabatı, bu Alətdə, hələ də, özünü qoruyub saxlamaqda, sirli olaraq, özünün səs Ahəngində, İşıq ardıcıllığında, qorumaqdadır!
Tar, Alətinin Küpü, (küp, küpə, tutum), adətən, Tut ağıcından, Qoz ağacından, düzəldilərək, iki Bölmədən ibarət olub, Günəş hərəkətini, Təmsil edir!
Birinci bölmə, (Tar küpündə), Günəşin, Şərqdən Çıxması Formasını, Təmsil edərək, ikinci kiçik Küp, Günəşin Zenitdən keçən məqamını, birdirərək, Qərbə tərəf, Hərəkətinin işarəsini, Formasını, Trayektoriyasını, bildirir!
Tar musiqi Alətinin Qolu, 22- Pərdədən, ibarət olmaqla, Günəşin bir Yarımkürədə Görünən Səthində, 11-Tsikl dəyişikliyini, o biri Yarımkürədə, 11- Tsikl, tam iki halı, (11÷11 olmaqla, 22 – Pərdə), Gecə-Gündüzü, Təmsil edir! Tar Musiqi Alətinin özü də, Günəş hesabatını Təmsil edir!
Günəş Təqvimində, hesabatlar biri-birini tamamlayır!
Həmin Hesabatlar, Simli musiqi Aləti Tarda özünü, bir daha Təstiq edir!
Tarın 11- Simi, Tar Qolunda, 22- Pərdə olmaqla, (11÷11=22), Cəmində, Toplumda, 33- hesabatını, verir!
Bu isə, bir Qərinənin Hesabatını, yə’ni bir Qərinə, 33- İldən, Tam olmaqla, Tərənnüm edir!
Tar Başlığında, 9 – Aşıq, 11-Simi, Tarımda Saxlamaqla, yenə də, Günəş Təqviminin hesabatına, çox uyğundur!
Musiqi Alətininin Başlığında, Armud Ağacından olan, 9 – “Aşıq”, onlara, o, “aşıqlara”, bərkidilən və Tarım dartılan, Sim, Simlər, Günəş Tsikillərini, İşığı, Təmsil edər!
Bunların hammısı, yenə də, Günəş Təqviminə sığan hesabata, çox uyğunlaşdırılmışdır!
Qəribə bir hal da, ondan ibarətdir ki, Muğamlarımız və Ritmik, İnstrumental Muğamlarımız, Triodan, (Üçlük), yə’ni, Üç Musiqi Alətinin Birliyindən, ibarət olaraq, ifa olunur!
Trionu, Simli musiqi Aləti Tarı, Kamança müşayət edir!
Simli Musiqi aləti, Kamança, Konstruksiyasının Küpü, Girdə, Dairəvi, Yumru olmaqla, Günəş Formasını, Alətin Səslənməsində, istifadə olunan, Kaman, Ovalın (Ellipsoidin), bir Yarımdairə Formasını, Təmsil edər!
Kamançanın da, “Aşıqları”, (yə’ni, simləri tarıma gətirən), Armud Ağacından düzəldilir, Küpü isə, Qoz, Cəviz ağacından, düzəldilir!
Aşıqları, ona görə Armud Ağacından düzəldirlər ki, Armud ağacı, ətrafdan Nisbi Nəmişliyi Götürmədiyindən, quru qalaraq, Musiqi Səsi, Kökdən düşməsin deyə, Simləri, tarım, dartıda saxlamağa, kömək edir!
O Trionu, o Üçlüyu, Dairəvi Qaval Müşayət edər!
Qaval, Günəş Simvolunu, Formasını, Quruluşunu, Günəşi, Təmsil edərək, Musiqi Ritmini, Səsləndirməyə, köməkçi olar, (Qa-İşıq), Müşayət, edər, Ritmə köməkçi olar!
Tar, Kamança, Qaval, Xanəndə ilə birlikdə, Dördlük, Kvarta olar!
Vahid Rzaev.