Јараныш–хилас.
Тарих — кечмишин ҝүзҝүсү, ҝәләҹәйин истинад вә истигамәт нөгтәсидир. Буну белә ифадә етсәк йәгин ки, йанылмарыг.
Инсан шүуру инкишаф етдикҹә онун тарихә марағы, кечмиши өйрәнмәк һәвәси, даһа да артыгдыр. Әлбәттә ки, бу да сәбәбсиз дейил, ахы инсан һәмишә неҹә йарандығы илә ҹидди ҹәһдлә марагланыб.
Милйон илләрдир дүшүнүрүк биз инсанлар неҹә вә һансы шәраитдә дүнйайа ҝәлмишик? Суалын ҹавабы “Дарвин нәзәриййәси” ифласа уғрадыгдан сонра өз әһәмиййәтини бир аз да артырыб.
Инсанын йаранма еһтималлары йүзләрҹәдир. Лакин бу йөндә ән чох истинад едилән нәзәриййә, фикир, еһтимал тәбии ки, дини йанашмадыр. “Адәмин ҹәннәтдән говулмасы” вә икинҹи йараныш “Нуһун мәҹбури ҝәми сәйаһәти…” бунунла йанашы даһа нечә-нечә еһтималлар-нәзәриййәләр.
Бәс әсил һәгигәтдә инсанын йаранмасы неҹә вә һарада баш вериб? Доғурданмы инсанларын йараныш йери вә көкү бир мәкандан гайнагланыр? Јәни инсан йаранышы илә бағлы ирәли сүрүлән, ән чох еһтимал едилән йанашма доғрудурму? Јохса бу һәгигәти диҝәр йүзләрҹә нәзәриййәдән бириндә ахтармаг лазым ҝәләҹәк? Бәлкә бизи нараһат едән бу суалын ҹавабынын йенә дә тарихдә, торпағын дәрин гатында, сәтһиндә вә йа сылдырымлы гайаларын зирвәсиндә, ола билсин океанларын дәринлийиндә ахтармалы олаҹағыг?
Бүтүн еһтималлара нәзәр салдыгда ҝөрәҹәйик ки, сонунҹулара истинад етмәк даһа мәнтиглидир. Әсл һәгигәт тарихин өзүндә ҝизләнир. Анҹаг белә бир дәрин мәнтигли, олдугҹа дүшүндүрүҹү, бир о гәдәр дә мүшкүл мәсәләни һәлл етмәк үчүн бизә даһа тутарлы вә инандырыҹы фактлар лазымдыр. Бу йердә шүуралты йанашмалары нәзәрдән кәнарда сахламаг олмаз, әксинә бу амил бизим көмәйимизә чата биләҹәк ән етибарлы фактдыр вә бу еһтимала инам олдугҹа бөйүкдүр. Биз дә мәһз бу йанашма үзәриндә дуруб илк инсанларын неҹә вә һарада йаранмасына нәзәр салмаға чалышаҹағыг.
Үмумиййәтлә, шүуралты дүшүнҹә нәдир? Биз бунун маһиййәтинин нәдән ибарәт олдуғуну билмәдән әсас мәтләбә вара билмәйәҹәйик. Онун үчүн дә илк өнҹә шүуралты дүшүнҹәнин нә олдуғуна диггәт едәк вә айдынлашдырмаға чалышаг.
Шүуралты дүшүнҹә — инсанын өзүндән асылы олмайараг онун ағлына, фикринә, һиссинә гейри мүәййән һалда ҝәлән идейадыр. Әксәр һалларда дүшүндүйүмүз шүуралты дейилән бу идейайа, инсан дүшүнҹәсинә ҝендән ҝәлән ирси өтүрмә кими йанашмалар да олур.
Бу ән ваҹиб мәсәләләрдән биринә айдынлыг ҝәтирдикдән сонра галыр бирҹә амил: Илк инсан дүнйанын һансы ҝушәсиндә “пейда” олуб? Бәлкә дә бир чохлары дүшүнәҹәкләр ки, бунун нә фәрги вар? Тәбии бунун елә дә көклү фәрги йохдур, анҹаг илк инсанын йарандығы йери мүәййән етмәдән биз индики сивилизасийанын хилас йерини тапа билмәйәҹәйик. Чүнки инсан йаранышы илә бағлы бүтүн еһтимал нәзәриййәләрдә она ишарә едилир ки, инсан һарада йараныбса, хиласы да орададыр. Мәһз буна ҝөрә инсанын илк йараныш йеринин мүәййәнләшмәси олдугҹа ваҹибдир. Һал-һазырда илк инсанын йараныш йеринин тапылмасы истигамәтиндә ҝениш мигйаслы “саваш” ҝедир. Нәдән “саваш” ҝедир, буна да айдынлыг ҝәтирәк.
Бу “саваш”ын әсас мәгсәди ондан ибарәтдир ки, бүтүн милләтләр дүнйайа мәһз онларын илк ҝәлдийини сүбут етмәйә чалышырлар. Бу йөндә өлкәләр, дөвләтләр, айры-айры иргләр барышмаз рәгабәтлә йарышмагда давам едирләр. Лакин сон мәгамда илк инсан йаранышынын һарадан башландығыны дәрк едиб, билдикдән сонра тәәссүфләр олсун ки, йа сусмаға үстүнлүк верирләр, йа да ки, гейри-ҹидди, рийа вә йаланлар долу ҹызма-гаралар йазараг бәшәриййәти йанлыш истигамәтә йөнәлдирләр. Бүтүн бунлара рәғмән һәгигәти ҝизләтмәк онлара һәмишә мүйәссәр олмур.
Бу йердә биз шүуралты дүшүнҹәнин вә йа идейанын диктәсинин йаратдығы бөйүк рәсм әсәринә мүраҹиәт едиб бәшәриййәти марагландыран данылмаз вә олдугҹа өнәмли бир фактдан хәбәр вермәйә чалышаҹағыг. Бизим һаггында сөһбәт ачаҹағымыз шәхсин Азәрбайҹаны йахындан таныдығы елә дә инандырыҹы ҝөрүнмәсә дә, о һәр һалда Нуһ Пейғәмбәринин (с.ә.в)
бу йерләрә ҝәлдийиндән дашгын заманы мәһз Азәрбайҹаны сечдийиндән хәбәрдармыш десәк әсл һәгигәти бир даһа өнә чәкмиш оларыг.
Бу шәхс танынмыш рәссам Салвадор Далидир. Сөзүн әсл мәнасында бөйүк рәссам. Онун йүзләрҹә мислсиз әсәрләри мөвҹуддур. Анҹаг бунларын ичәрисиндә мисли бәрабәри олмайан, бәшәрин хиласыны әкс етдирән, ҝөз охшайам рәсм әсәри вар ки, бу әсәрә бахмагла доймаг олмадығы кими, сәтһи йанашмаг да мүмкүн дейил. Бу әсәриндә Салвадор Дали һеч кимин ҝөзләмәдийи һалда дүнйанын хилас йерини Азәрбайҹаны сечмиш вә һәдәф кими өлкәмизи ҝөстәрмишдир. Биз буну там әминликлә дейә биләрик, чүнки әсәрин өзү буну бизә дикдә едир. Әсәр Бәшәрин хиласы адланыр.
Дүнйанын илк инсанларынын мәһз бурда доғма Азәрбайҹанымызда йаранмасы һеч кимә сирр дейил. Бахмайараг ки, буну ҹидди ҹәһдлә диҝәр милләтләрин вә өлкәләрин билим адамлары, археологлары, атропотологлары, тарихчиләри билсәләр дә бүтүн васитәләрдән истифадә едәрәк ҝизләтмәйә чалышырлар. Лакин “ҹәнаб һәгигәт” өз сөзүнү дейир.
Белә һалда ортайа бизи һәгигәтә апаран суал чыхыр. Неҹә ола биләр ки, Нуһ дүнйанын һеч бир йериндә “ҝәмисинин лөвбәрини” салмаға йер тапа билмир, ҝәлиб “Ҝәмигайайа илишиб галыр”? Ҝәмигайада йүзләрҹә дүнйанын ән гәдим гайаүстү рәсм әсәрләрини ҝөрүр вә ахтардығыны тапдығына әмин олур. Шумерләрин ейни адлы салнамәси “дүнйанын хиласы” халчайа тохунур. (Бу гәдим халча һал-һазырда Нахчыванда халча музейиндә сахланылыр.) Даһа бир бариз сүбут, өлкәмиздәки Азых мағарасынын бәшәриййәтин ән гәдим инсан мәскәни олмасы лап чохдан өз тәсдигини тапыб. Ҝәмигайадан чох да фәргләнмәйән, експонатларынын сайына ҝөрә ондан даһа зәнҝин олан Гобустан гайаүстү рәсмләри дә бурададыр. Даһа нәләр, нәләр, нәләр…?
Бүтүн бунлар бир даһа сүбут едир ки, дүнйа сивилйазийасы илк инсан йаранышына өлкәмиздән, Азәрбайҹандан башлайыб вә дүнйанын хиласы да мәһз бурадан ҝөзләнилир.
Даһи рәссам Салвадор Дали дә өз әсәриндә буну демәк истәйир вә мисилсиз әсәриндә Азәрбайҹаны һәдәф ҝөстәриб.
Нуһ Пейғәмбәр кими Салвадор Дали дә башга ҹүр һәрәкәт едә билмәзди, чүнки ону бу әсәри йаратмаға вадар едән (Нуһун ҝәмисини Нахчывана истигамәтләндирән) гүввә вар иди. О бәшәриййәтә өзүнүн хилас йерини әйани шәкилдә фитри истедадынын васитәси илә чатдырмаға чалышмышдыр. Бунунла да демишдир ки: — Бу мүгәддәс торпағы горумаг лазымдыр.
Јухарыда гейд едиләнләрә шүбһәси олан варса даһа рәссам Салвадор Далинин “Бәшәриййәтин хиласы” әсәринә йахшы-йахшы, тәкрар-тәкрар бахсын. О дүнйанын хилас йерини, йараныш йериндә Азәрбайҹанда ҝөрүб!!!
Бүтүн бунлары айдынлашдырыб дәрк етдикдән сонра там әминликлә дейә биләрик ки, чох да узагда олмайан ҝәләҹәкдә бәшәриййәт өз хилас йерини билдикдән сонра мүгәддәс торпағымыз Азәрбайҹан зийарәтҝаһа чевриләҹәкдир. http://www.google.ru/search?gs_rn=17&gs_ri=psy-ab&suggest=p&cp=6&gs_id=m&xhr=t&q=salvador+dali&newwindow=1&bav=on.2
Мәһәррәм Заманч, йазычы-публусист
“Давам” гәзети
01.11.2011-ҹи ил №8
Салвадор Дали
Ҝизләдәрәм, өзҝәбилмәз,
Чәкәрәм ҝизлиҹә, билмәз.
Мин ағыллы чәкә билмәз
Инди бир дәли дәрдими.
Атын дағлара, дашлара,
Верин гурдлара, гушлара…
Бү күн ағҹа гумашлара
Бир сүмүк-дәри дәрдими.
Чәксин, гой шәһанә чәксин,
Ја да дәрвишанә чәксин.
Тапсын бир бәһанә, чәксин
Салвадор Дали дәрдими.
Дәрвиш Ҹаваншир, 1994-ҹүил
Өзүмүзү таныйаг
…Салвадор Далинин әсәриндәки гәһрәманынын Азәрбайҹана тушланмыш бармағы һәм дә ону ҝөстәрир ки, дүнйа бизи – йәни, бизим Азәрбайҹаны вә биз азәрбайҹанлылары өзүмүздән чох-чох йахшы таныйыр. Ваһид Рзайев демишкән: — “Таныдыг, таныдыг, дүнйада һамыны таныдыг. Тәкҹә өзүмүз-өзүмүзү танымадыг ки, танымадыг.”
Ҝәлин өзүмүзү таныйаг вә чалышаг кимлийимизи, даһа доғрусу бөйүклүйүмүзү айдынлашдыраг ки, биз Азәрбайҹанлылар дүнйайа – бәшәр мәдәниййәтинә нәләр вермишик? Вердийимизин әвәзини алмышыгмы? Ону бизә аз да олса гайтарыблармы? Бундан сонра нә верә биләрик? Вердикләримиздән өзүмүз дә файдаланмағы дүшүнүрүкмү? Јохса йенә дә төһфәләримиз әввәлкиләр кими гаршылыгсыз олаҹаг?!
Әзиз охуҹулар! Јухарыда дейиләнләрә бир мисал олараг, 1918-1920-ҹи илләрдә Азәрбайҹан Ҹүмһуриййәти Дахили Ишләр назиринин мүавини ишләмиш, сонрадан Алманийада мүһаҹир һәйаты йашайараг халгымызы ләйагәтлә тәмсил етмиш, шәргшүнас алим, ҝенерал Садыг бәй Ағабәйзадә илә әлагәли Ҝүләр ханым Абдуллабәйлинин арашдырмалары мөвҹуддур вә онларла таныш олмаға Сизләри дә дәвәт едирик.
Бундан башга 525-ҹи гәзетин 09.11.2011 тарихли сайында ҝөркәмли илаһиййатчы алим Нәриман Гасымоғлунун “Һиҹрәт вә Ҹиһад мүҹадиләсинин бәһрәси” адлы мәгаләси дә дәрҹ едилмишдир.
Һәмин йазыда рәһмәтлик Садыг бәйин дәйәрли һәйатынын анҹаг бир һиссәси өз әксини тапыб ки, бу да мүгәддәс “Гурани Кәрим”-ин алман дилиндән рус дилинә тәрҹүмәсиндә ҝөстәрдийи данылмаз хидмәтдир…
Мирәләкбәр Сейидов
“Давам” гәзетиндә ҝедән йазыдан (13.12.2011, №23)
