Елм вә Вәтән фәдаиси
“Фонемләр-әслиндә Каинатдакы вә тәбиәтдәки варлыгларын,
һәрәкәтләрин вә дүшүнҹәләрин символларыдыр.”
Фикрәт Рзайев.
16.08.2013-ҹү ил тарихиндә ҝөркәмли мүһәндис-конструктор, Азәрбайҹанда һидравликанын атасы сайылан, дүнйа дилчилик елминә өнәмли төһфәләр верән,”АгРа” Елмин Инкишафына Дәстәк Иҹтимаи Бирлийинин сағлығында “Фәхри Үзвү” сечилән Елм вә Вәтән Фәдаиси Фикрәт Һәсән оғлу Рзайевин (16.08.1936-28.02.2013) 77 йашы олаҹагды…
ФИКРӘТ ҺӘСӘН ОҒЛУ РЗАЈЕВИН гыса тәрҹүмейи һалы:
(16.08.1936-28.02.2013)
1936-ҹы илдә Нахчыван шәһәриндә гуллугчу аиләсиндә анадан олуб. Нахчыван шәһәр 1 №-ли орта мәктәби 1954-ҹү илдә “Гызыл медал”ла битириб. 1954-ҹү илдә Азәрбайҹан Сәнайе Институтунун “Нефт механикасы” факүлтәсинә гәбул олунуб. Институту битирмә әрәфәсиндә һәмин Сәнайе Институту М.Әзизбәйов адына Нефт вә Кимйа Институту адландырылыб.
1959-ҹу илдә һәмин Институту “Нефт вә газ мәдәнләринин машын вә аваданлығы” ихтисасы үзрә мүвәффәгиййәтлә битириб.
Мүһәндис кими әмәк фәалиййәтинә Азәрбайҹан Елми Тәдгигат Лайиһәләндирмә Нефт-Машынгайырма Институтунда (“АЗИНМАШ”) башламыш вә 2001-ҹи иләдәк бу мүәссисәдә ишләмишдир.
Ашағыдакы китабларын вә елми мәгаләләрин мүәллифидир:
1. “Адәм дили” һаггында. “Исламын сәси” гәзети, сайы 10 (58), 02.08.1995.
2. “Фонемләр нәйә ишарәдирләр” (I мәгалә). Дил мәсәләләринә даир тематик топлу № 2. Азәрбайҹан Педагожи Университети (Университетин мәтбәәси), Бакы, 1995.
3. “Фонемләр нәйә ишарәдирләр” (II мәгалә). Дил мәсәләләринә даир тематик топлу № 2. Азәрбайҹан Педагожи Университети (Университетин мәтбәәси), Бакы, 1996.
4. “Сөзүн сирри – сәсин сирри” китабы, “Тәһсил” Елм Истеһсалат Мәркәзи, Бакы, 1998.
5. Рзайев Ваһидлә бирҝә “Јараныш һаггында сөһбәт” (I – III һиссәләр) китабларынын һәммүәллифи. Бакы, 1999-2000.
6. “Сөз” китабы. Маариф нәшриййаты. Бакы, 2012.
7. “Сөз конструкторлуғу” китабы. Маариф нәшриййаты. Бакы, 2012, ИСБН-978-9952-8085-2-0
Архиви арашдырылыр.
“АгРа” Елмин Инкишафына Дәстәк Иҹтимаи Бирлийи”-нин “Фәхри Үзвү”-дүр.
Онун һаггында мүхтәлиф алим вә зийалыларын дедикләринин бир гисмини нәзәринизә чатдырараг мәрһуму йад етмәйә чалышаг:
Фикрәт Рзайевин ,, Сөзүн сирри, сәсин сирри” адлы илк китабынын чап олунмасы мүнасибәтилә: бу китабда мәнимдә бир шеирим –,,Аллаһ мәнә дил вериб ки…” шеирим чап олунуб бу, мәним илк дәфә чап олунмуш шеиримдир.
Сона Мәммәдрза гызы Мәммәдова
(Фикрәт Рзайевин “Сөзүн сирри сәсин сирри” китабындан)
Тәгдиматы кечирилән “Сөз” вә “Сөз конструкторлуғу” китаблары мүасир дилчилик елминин диҝәр елм саһәләри илә гаршылыглы өйрәнилмәси бахымындан олдугҹа әһәмиййәтлидир.Академик Иса Һәбиббәйли йәни нәшрләри ҝәрҝин елми ахтарышларын бәһрәси, Лингвистик вә техноложи бахышларын вәһдәтинин,йени елми йанашма тәрзинин мәһсулу кими гиймәтләндирди. ”Ики саһил”гәзети Н213(5752)21.11.2012.
Илкә ҝетмәйәндә һеч нә олмур, һеч бир нәтиҹә әлдә етмәк олмур. Ф.Рзайев илкә ҝедә билмишдир вә она ҝөрә дә алдығы нәтиҹәләр белә өнәмлидир…
НДУ-нин мемерлыг кафедрасынын мүдири,
мемарлыг елмләри намизәди
Гадир Әлийев
-Фикрәт Рзайевин әсәрләри, дилчилик мулаһизәләри (истәр мүбаһисәсиз, истәрсә дә мүбаһисәли олсун!) мәндә һәмишә бөйүк мараг доғурур. Бу мулаһизәләрдә сағлам мәнтиг, чох спектрли фикир-ассосиасийа олдугҹа габарыг шәкилдә өзүнү ҝөстәрир.Фикрәт Рзайев нә йазырса, орижиналдыр….
АМЕА-нын мүхбир үзвү, әмәкдар елм хадими,
профессор, Азәрбайҹан Республикасы
Милли Мәҹлисинин мәдәниййәт Шөбәсинин мүдири Низами Ҹәфәров
(Фикрәт Рзайев, ”Сөз” китабы сәһ. 5)
-Һазыркы китабын әлйазмасы илә таныш оланлардан бири дә, Нәсирәддин Туси адына Азәрбайҹан Дөвләт Педогожи Университетин профессору, ”Үмуми дилчилик” кафедрасынын мүдири, АМЕА-нын һәгиги үзвү Афат Гурбанов олмушдур. Онун мәсләһәти илә, бу китабын сонлуғуна әлавә олараг, гардашым Ваһид илә бирликдә ”Дилин йаранмасына даир “Илаһи нәзәриййә” фәсли дә әлавә едилмишдир.
Һәр икимиз профессор Афат Гурбановун мәсләһәтләринә ҝөрә, дәрин миннәтдарлығымызы билдиририк.
Јазылары охуйуб мүәййән коррексийалар етдийинә ҝөрә мүәллиф иш йолдашы, Азәрбайҹан Елми Тәдгигат вә лаһийә-Конструктор Нефт Машынгайырма Институтунун әмәкдашы Гәдиров Беһҹәт Шүкүр оғлуна өз миннәтдарлығыны билдирир.
(Фикрәт Рзайев, “Сөз”китабы,сәһ.6)
Бу китабын әрсәйә ҝәлмәсиндә ҝөстәрдикләри көмәкликләрә ҝөрә һәмйерлиләрим: достум Мирәләкбәр Сейидова, Султан Әлийевә, Мәһәррәм Замана, дәйәрли мәсләһәтләринә ҝөрә гардашым Ваһид Рзайевә, о ҹүмләдән АР “Тәһсил” ҹәмиййәти Идарә Һейәтинин сәдри, досент Нугай Әлийевә дәрин тәшәккүрләрими билдирирәм.
(Фикрәт Рзайев, “Сөз конструкторлғу” китабындан)
Фикрәт Рзайев елм аләминдә титулу олмайан, һәм дә буна еһтийаҹ һисс етмәйән, өз мәнәви дүнйасы илә йашайан бир инсандыр. О, мүхтәлиф иддиалардан чох-чох узагда дайанан тәвазөкар вәтәндашдыр. Адиликлә дәринлийи өзүндә ҹәм етмиш фикир вә дүшүнҹә саһибидир. Ачығыны дейим ки, чохлары Илаһи гүввәнин дедикләрини дуйуб тәһлил етмәк баҹарығына
малик олсайдыллар, бәлкә дә нәләр етмәздиләр. Бу да Фикрәт Рзайевин характеринә йаддыр. Фикрәт Рзайев “мән дә варам” дейәнләрдән дейил, һәм дә өзүнү сыравиләрин сырависи һесаб едир. Беләләринин һеч заман ҝәлиши ҝөзәл олан кәлмәләрә дә еһтийаҹы да йохдур. Чүнки иддиадан даһа чох иш, әмәл саһибләри башга ҹүр дә ола билмир.
Фикрәт Рзайевин арашдырмаларынын нәтиҹәси беләдир: сөздә саит вә самит фонемләрин вәзифәләри вардыр. Онларын вәзифәләри бир дейил, бир нечәдир. Онун фикринҹә, фонемләрин вәзифәләриндән асылы олараг, мүхтәлиф дилләр йаранмышдыр. Фикрәт Рзайев мүхтәлиф гурулушлу дилләрин йаранма сәбәбләриндән бири кими самит вә саитләрин йеринә йетирдийи функсийалара даһа ҹидди йанашмышдыр. Үмумиййәтлә, мүхтәлиф дилләрин йаранмасы илә бағлы нәзәри фикирләр бу проблемин там һәллинә инди дә наил ола билмәмишдир. Фикрәт Рзайевин консепсийасы исә проблемин һәлли ишинә йени руһ ҝәтирмишдир. Тәкҹә Азәрбайҹан дилчилийини дейил, һәм дә дүнйа дилчилийини бу саһә илә бағлы бир даһа дүшүнмәйә вадар етмишдир. Мәнә белә ҝәлир ки, Фикрәт Рзайевин фикир вә дүшүнҹәләринин, о ҹүмләдән 600 сәһифәлик әлйазмасынын Азәрбайҹанда вә онун һүдудларындан кәнарда танынмасы үчүн һәртәрәфли гайғыйа еһтийаҹы вардыр.
(“ Сөзүн сирри, сәсин сирри” китабынын сөзөнүсүндән)
Булудхан Хәлилов, АДПУ-нин филолоҝийа факултәсинин деканы,
филолоҝийа елмләри доктору, профессор
“…Фикрәт мүәллимин арашдырмалары чох өнәмлидир.Китаблар һәмишә мәним столумун үстүндәдир,һәмишә дә онлара бахыб файдаланырам.Чох ҝөзәл вә өнәмли фикирләрдир.
Фикрәт Рзайевин арашдырмалары әсасында мәктәб йарадылмалы,онун фикирләри дәриндән өйрәнилмәли вә ҝәләҹәк нәсилләрә өтүрүлмәлидир…”
АМЕА-нын Нахчыван бөлмәсинин Инҹәсәнәт,
Дил вә Әдәбиййат Институтунун Шөбә мүдири,
филолоҝийа елмләри доктору
Адил Бағыров (шәхси сөһбәтләримиздә дедикләриндән)
…”Сөз” китабы Бөйүк Јарадан һаггында дүшүнмәйә вадар едир. Чох гыса олан инсан өмрүнүн чәрчивәләриндән узаглара, илкинләрә нәзәр йетирмәк, нәйин вә неҹә олдуғуну дәрк етмәйә көмәк едир. Анҹаг китабда бәзи башга дилләрә мәхсус олан сөзләр Азәрбайҹан дилинә аид сөз кими верилир”.
Бакы шәһәри, 64 сайлы орта мәктәбин Азәрбайҹан дили вә әдәбиййат мүәллими Ағаларова Мирсәкинә (Рәй)
18.04.2012.
Фикрәт Рзайевин “Сөз” адлы китабы сон дөврләр дилчилик саһәсиндә мүгайисә-гаршылашдырма-үмумиләшдирмә йолу илә апарылмыш мараглы тәдгигатлардан биридир. Сәс, сөз, шәкилчиләр үзрә һәр бир фонемин маһиййәти мүәййән ганунауйғунлуглар әсасында бу китабда тәһлил вә тәдгиг олунур. Мүәллиф сәсләрлә сөзләрин мә’наларынын әлагәли шәкилдә олдуғуну мүмкүн һал һесаб едир, сөзләрин йаранма принсипләринә дил фактларынын мүгайисәли тәһлили әсасында елми ҹаваб ахтарыр. Бунунла да дилин йаранмасы, инкишафы илә бағлы бир сыра ваҹиб мәсәләләрин һәллиндә мөвҹуд олан ганунауйғунлары дуйур вә онун маһиййәтинә варыр. Һәр шейдән әввәл сөзүн мә’насынын ону тәшкил едән фонемләрдән асылы олдуғуну әсас мүддәа кими ҝөтүрүр. Һәр бир фонемин мә’на йарадан әламәт вә вәзифәләрини нәзәрә алыр. Бурада да ики ҹәһәт хүсуси олараг изләнир: биринҹиси, сөзүн бир нечә мә’насынын йаранмасы, икинҹиси, бир мә’налы сөзләрин мүхтәлиф фонемләрдән тәшкил олунмасы. Вә бунунла да мүәллиф сөзләрин омонимлийинин, синонимлийинин, антонимлийинин йаранмасыны сөз вариантлығы кими изаһ едир. Ейни заманда мүхтәлиф дилләрин йаранма сәбәбләринин бирини дә мүхтәлиф вәзифәли фонемләрлә әлагәләндирир. Мүхтәлиф вәзифәли фонемләрин сөз моделләрини йаратмасыны исә рийази вариасийалылыға уйғун ҝәлән ҝерчәклик кими дил фактлары илә мүгайисәйә ҹәлб едир.
Фикрәт Рзайев рийазиййат, физика елмләриндәки ганунауйғунлуглары дилдә ахтарыр. Башга сөзлә, бу елмләрдәки ганунауйғунлуглары дилдәки сөзләрә тәтбиг етмәйи баҹарыр. О, маддәнин вә енержинин итмәмәси ганунларыны айры-айры һадисәләри, әшйалары, предметләри билдирән-адландыран сөзләрдә дә мүшаһидә едир. Һечдән йаранмайан, һеч йерә итмәйән, бир шәкилдән башга шәкилә, бир ҹисимдән башга бир ҹисмә верилән енержинин итмәмәсини сөзләрдәки фонемләрин мә’насы илә мүгайисә едир. Сөзләрдәки фонемләрин мә’насы динамик вә йа, йери дүшдүкҹә, пассив, дурғун енержи кими еһтива олунур. Тәбии ки, бу ҹүр енержинин сөзләрдәки тәзаһүрү дә мүхтәлиф чешидләри, чаларлары илә фәргләнир. Ейни мәфһуму, анлайышы билдирән сөзләрин мүхтәлиф дилләрдә фәргли шәкилдә сәсләнмәси ейни фонемин мүхтәлиф чешидләри вә чаларлары илә бағлыдыр…
“Сөз” адлы бу китабда охуҹуну, мәнә елә ҝәлир ки, бир нечә мәгам дүшүнмәйә вадар едәҹәкдир:
I. Фонемләрин вәзифә вә әламәтләри;
II. Фонемләрин сөзләрдә мә’найа хидмәт етмәси;
III. Икисәсли, үчсәсли, дөрдсәсли, бешсәсли вә даһа чохсәсли сөзләрин мә’наларында фонемләрин ойнадығы рол;
IV. Сөзләрдәки саит вә самитләрин мә’на хүсусиййәтләринин каинаты вә варлыгларыны кодлашдырмасы;
V. Дилләрин каината бағлы олмасы;
VI. Сөзләрин каината вә онун һәрәкәтлийинә бағлы олмасы;
VII. Дилләрин вә сөзләрин бәшәри характери вә с.
Булудхан Хәлилов, Филолоҝийа Елмләри Доктору,
Азәрбайҹан Дөвләт Педагожи Университетинин профессору.
(2012-ҹи илдә “Маариф” нәшриййатында чапдан чыхмыш “Сөз” китабындан)
Сон дөврүн тәдгигатлары сырасында диггәти ҹәлб едән арашдырмалардан бири дә Фикрәт Рзайевин “Сөз” китабыдыр. Әсәрдә йени консептуал фикирләрлә чыхыш едән мүәллифин бу әсәри мүасир дилчилик елми үчүн әһәмийәтлидир. Фикрәт Рзайев бу әсәрлә дилчилик тарихиндә айрыҹа бир сәһифә ачмаг имканы әлдә етмишдир…
…Азәрбайҹан дилинин фонетик системиндә полемика йарада биләҹәк фикирләрин олмасы әсәрин дәйәрини артырыр вә йени-йени тәдгигатлар үчүн имкан йарадыр”.
Галибә Һаҹыйева, Нахчыван Дөвләт Университетинин досенти,
филолоҝийа елмләри намизәди.
-….“Фикрәт Рзайевин “Сөз” китабы ҝәләҹәк тәгдигатлар үчүн бир ачардыр”
Ә.Танрыверди, АДПУ-нин профессору,
филолоҝийа елмләри доктору. (“Сөз” китабына рәй,06-04.2012-ҹи ил)
…Әмимин нәалиййәтләри дә мәни вә аиләмизи севиндирирди! Бизә вердийи севинҹлә йанашы доғулдуғум өлкәйә дә өз “Сөз” китабыйла сөзүнү деди
Фикрәт Рзайев!….
Фәхриййә Рзайева (Елчи гәзети, №6 (773), 17-23 март, 2013 ҹү-ил)
Јени фикир, дүшүнҹә, обйектә йени йанашма тәрзи һәмишә мүгавимәтлә гаршыланыр. Чүнки йенилик әнәнә илә үз-үзә галыр. Әнәнәнин исә нә гәдәр мүасир тәләбләрә ҹаваб вердийи чохларыны дүшүндүрмүр. Нәтиҹәдә йенилийин өзүнә мейдан алмасы үчүн замана еһтийаҹ олур. Әсас мәсәлә одур ки, йени идейа һансы мәкандан, мүһитдән баш галдырыр. Конкрет бир мәкандан, мүһитдән йол алан йенилик бүтүн бәшәриййәтә файда верир. Јенилийи стимуллашдырмаг исә бәшәриййәтә йени идейалар гапысынын ачылмасына шәраит йарадыр. Әсас мәсәлә одур ки, диллә, сөзлә бағлы бу йени идейа, йанашма тәрзи Азәрбайҹан адлы мәкандан доғулур. Конкрет олараг Фикрәт Рзайевин тәгдим етдийи бу китаб әсасында. Китабда дүшүндүрүҹү суаллар чохдур. Суал варса, онун ҹавабы да олмалыдыр. Суал да, онун ҹавабы да дүшүнҹәдән, мәнтигдән гайнагланыр.
Китабда гәдим Азәрбайҹан дили тарихинә даир гыса мәлумат дүшүндүрүҹүдүр. Бу барәдә сәбрлә, тәмкинлә дүшүнәнләр йа тәдгигат апармалы олублар, йа да апарылмыш тәдгигатларын тарихимиз үчүн бөйүк әһәмиййәт кәсб етдийини сөйләмишләр. Бу мәнада Фикрәт Рзайевин Әждәр Фәрзәлинин Ҝәмигайа – Гобустан мәдәниййәти илә бағлы апардығы арашдырмалара истинад етмәси тәсадүфи дейилдир. Белә ки, Әждәр Фәрзәлинин Гайаүстү тәсвирләрдә охудуғу сөзләрин чоху дилимиздә ишләнир. Һәмин сөзләрин мәналарынын тапылмасы гәдим Азәрбайҹан дили барәсиндә чох бөйүк тарихи һәгигәтләри үзә чыхара биләр. Бунунла да бәшәриййәтин мәдәниййәт тарихинә Азәрбайҹандан елм бахымындан йени, даһа мүасир бир гапы ачыла биләр.
Орта әсрләрин ҝөркәмли мүтәфәккири Әбу Турхан йазырды: “Елм бир мүһарибә мейданыны хатырладыр. Јарадыҹы алимләр өн ҹәбһәдә олур вә әсл дөйүш дә бурада ҝедир. Арха ҹәбһәдә оланларын вәзифәси өндәкиләри силаһ – сурсат вә азугә илә тәмин етмәк, тутулмуш әразиләрдә сәлигә — саһман йаратмагдыр”. Бу мәнада Фикрәт Рзайевин тәдгигатлары өн ҹәбһәдә олан дилчиләри “силаһ – сурсат вә азугә илә тәмин етмәк, тутулмуш әразиләрдә сәлигә — саһман йаратмаг” ишинә бәнзәйир. Онун тәдгигатлары, фикир вә мүлаһизәләри йарадыҹы алимләрин олдуғу өн ҹәбһәйә кечмәлидир. Фикрәт Рзайевин бу китабындакы идейалар йохланылмалы, мүзакирә обйекти кими диггәт мәркәзиндә сахланылмалыдыр. Јахшы дейилмишдир: “Елмдә һеч бир идейа еһкам дейил; һәр бир адам ән мәшһур алимин ән чох йайылмыш идейасыны да истәнилән вахт йенидән йохламаг сәлаһиййәтинә маликдир”.
Булудхан Хәлилов, филолоҝийа елмләри доктору,
профессор (2012-ҹи илдә “Маариф” нәшриййатында чапдан чыхмыш
“Сөз конструкторлуғу” китабындан.)
…“Сөз конструкторлуғу” әсәри фонемләрин мәнайа малик олмасы барәдә йазылан йүксәк сәвиййәли әсәрдир…
АМЕА-нын Нәсими адына Дилчилик
Институтунун Мүасир Азәрбайҹан дили Шөбәсинин
апарыҹы елми ишҹиси,филолоҝийа үзрә фәлсәфә доктору
Н.М.Һаҹыйева (Рәй)
-….”Фикирләширик ки, мүәллифин зәнҝин фантазийасы вә мәнтиги, сөзләр үзәриндә йорулмадан ишләйә, онлары мүгайисә едиб тутушдура билмә габилиййәти вар. Онун бүтүн фикирләрини абсурд һесаб етмәк олмаз, бурада мәнтиги, ҹәлбедиҹи фикирләр дә аз дейил….”
Т.Мүзәффәроғлу,
БДУ-нин профессору, филолоҝийа елмләри доктору
(Ф.Һ.Рзайевин “Сөз” адлы әсәринә рәйдән)
-“О, бурада Азәрбайҹан вә рус дилләри илә йанашы алман дили үзрә дә икисәсли, үчсәсли,дөрдсәсли вә чохсәсли сөзләри арашдырмыш, мүәййән нәтиҹәләр әлдә етмиш, фикир сөйләмиш вә өз мүнасибәтини билдирмишдир.Һәр үч дилдә апарылмыш мүгайисәләр тиположи дилчилик үчүн чох әһәмиййәтлидир вә охуҹуну да дүшүнмәйә мәҹбур едир.”
БДУ-нин досенти, алман вә франсыз дилләри кафедрасы Ҹ.Т.Мәммәдова.
-“Фикрәт Рзайевин “Сөз” адлы китабыны әтрафлы охудум. Онун йазмыш олдуғу бу мөвзу чох әһәмиййәтлидир, ейни заманда онун апардығы бу арашдырмалар чох саһәлидир. О, бу китабында мүхтәлиф дилләрдә олан сөзләрин сәс тәркибини дүзҝүн олараг груплара бөлмәклә онларын мәнасыны ачмышдыр.Мүәллиф һәр сөзүн мәнасыны ону тәшкил едән фонемләрдән асылы олдуғуну бир әсас кими ҝөтүрүр…”
…Фикрәт мүәллимин тәгдигаты чох файдалыдыр вә ону давам етдирсә чох йахшы олар…
Азәрбайҹан Техники Университети
“Хариҹи дилләр” кафедрасынын мүдири, досент
Ј.Сүлейманов (Рәй)
-Мүәллифин “Сөз” китабыны дилчиликдә йени мәсәлә кими ҝөстәрмәк олар.Сәслә мәна арасында әлагә мәсәләси бир чох дилчиләри даим дүшүндүрүҹү,һәмишә мүбаһисәләрә сәбәб олмушдур.Рус дилчилийиндә дә буна мүхтәлиф мүнасибәт вар…
…Үмумиййәтлә,әсәри дилчиликдә йени вә мүсбәт фикир кими ҝөстәрмәк олар.
АМЕА-нын Нәсими адына Дилчилик Институнун
Мүасир Азәрбайҹан дили шөбәсинин апарыҹы елми ишчиси,
филолоҝийа үзрә фәлсәфә доктору Н.М Һаҹыйева (Рәйдән)
-Әсәр (Сөз констукторлуғу) тәтбиги дилчилийә аид олдуғу үчүн Милли Елмләр Академийасынын Нәзәри вә тәтбиги дилчилик Шөбәсинә тәгдим едилмәсини мәгсәдәуйғун һесаб едирик.
Бакы Аврасийа Университетинин Проректору,
профессор Н.Һ.Ҹәфәрли
30.10.2012-ҹи ил.
Халга вә Вәтәнә сонсуз севҝиси олан Фикрәт Рзайев йорулмадан Азәрбайҹан дилинин зәнҝинлийини, илкдән илклийини чатдырмаға чалышырды.Онун үстүндә ишләдийи сон арашдырмалар да хүсуси тәмкин, фономенал баҹарыг вә сонсуз чалышганлыг тәләб едирди.Белә ки,сөзүн һәгиги мәнасында сон нәфәсинә гәдәр компйутер архасында бу амала хидмәт едән арашдырмалар үзәриндә ишләйән Фикрәт Рзайевин нөвбәти тәгдиматы милли кимлийимизи, дәйәрләримизи нишан верән вә бу йахынларда ишыг үзү ҝөрәҹәк “Адларымызы горуйаг” әсәрийди…
АЛЛАҺдан бу ҝөзәл инсана,…алимә рәһмәт диләйирик.Һейф Ондан…
Айдын Ҹаныйев, публисист
(“ Елчи ”гәзети Н06 (773)17-23 март 2013-ҹү ил.
Сөз зәррәҹикдир.Бу зәррәҹик һәр йердә ейнидир. Лакин әтраф мүһитдән асылы олараг о айры-айры формада сәсләнир.
Јерә мәхсус олан формаларда сөзләр айры-айры шәкилләр алараг һәрәси бир зәррәҹийин нишаныдыр.
Бу идейаны Фикрәт Рзайевин әсас китабы “Сөз” китабында мән бу шәкилдә баша дүшдүм. Әслиндә онун нәзәриййәси һаггында мүасир елм нә леһинә нә дә әлейһинә бир сүбут ҝәтирә билмир. Сырф буна ҝөрә дә бу нәзәриййә гиймәтлидир. Чүнки әсәрлә таныш олан һәр бир алими дәриндән дүшүнмәйә вадар едир. Сөз-Ишыг-мәлумат-енержи консепсийасы “Сөз” китабында садә вә фикрини зорла гәбул етдирмәдән, вадар етмәдән тәгдим олунуб.
Башга ҹүр ола да билмәзди, чүнки Фикрәт мүәллим өзү чох садә вә мүлайим бир инсан иди. Һейф ондан…
Баһадур Таһирбәйов, алим-системолог,
Үмумдүнйа Системологлар Клубунун мүхбир үзвү
…Руһсал просесләрә (данышыг сәсләринин бичимләдийи сөзләр руһсал бәлиртиләрдир) һәндәси үслубда йанашма олдугҹа гәдим бир елмдән — сакрал һәндәсәдән хәбәр верир. Вә Фикрәт мүәллимин сөзләрин мәнасыны ачаркән сакрал һәндәсәнин әсас принсипләриндән интуитив шәкилдә файдаланмасы, садәҹә, һейрәт доғурур. Каинат вә гейб аләми, инсан бәдәни, мүгәддәс сәмави китаблар, мусиги шедеврләри (хүсусән дә муғамлар), надир мемарлыг абидәләри мәһз сакрал, йәни мүгәддәс һәндәсәнин нахышлары әсасында әрсәйә ҝәлиб…
“Мәнасызлыгдан мәналар дүнйасына, йохса?….
”мәгаләси
(«Уникал» гәзети 09.04.2013 №59 (622)) Фәрзуг Сейидбәйли
…Сөһбәтин дилдән, сөздән, сәсдән ҝетдийини нәзәрә алсаг, дүшүнмәк оларды ки, һаггында данышдығымыз шәхс һансыса әдәбиййатчы, тарихчи вә йа дилчи алимдир. Лакин белә дүшүнмәк тәбии олса да, йанлышдыр. Јанлышдыр она ҝөрә ки, доғма Азәрбайҹанымыз фитри истедадлары илә о гәдәр зәнҝиндир ки, бу дийарда, бу өлкәдә һәр кәс истедад саһибидир вә һәр кәсдән йени ихтира, йени кәшф ҝөзләмәк ади һалдыр. (Нә йазыг ки, биз хәзинә үстүндә ҝәздийимиз һалда, бу хәзинәдән хәбәримиз олса да, истифадә едәнләр башгалары олурлар). Бу йердә мәтләбдән узаглашмамыш кимдән данышдығымызы, нәһайәт ки, ачмағын зәрурилийи өзүнү ҝөстәрир… …Тәбии ки, йухарыда гейд едиләнләр о демәк дейил ки, китабларда йазыланлар һамысы мүтләгдир вә дәйишдирилмәйә, мүзакирә едилмәйә, йени чаларлар әлавә етмәйә еһтийаҹ йохдур. Идеаллыг нисби анлайыш олдуғундан бу ифадәни “Сөз”, “Сөз конструкторлуғу” китабларына да шамил етмәк лазымдыр. Лакин китабда йениликләр, йени йанашмалар, ихтиралар вә кәшфләр өз зәнҝинлийи илә диггәт чәкир вә бу диггәтә диггәтлә йанашыб мәнаны вә мәнтиги, һәгигәти вә реаллығы өз йеринә гойуб, дилимизин зәнҝинлийини, инсанларымызын истедадыны өнә чәкиб, биз һәр йердә варыг, һәр йердә өндәйик демәйин вахты чохдан чатыбдыр демәйә башламалыйыг. Мәһз бу сәбәбдәндир ки, һөрмәтли Президентимиз, зати-алиләри Илһам Әлийев 23 май 2012-ҹи илдә “Азәрбайҹан дилинин глобаллашма шәраитиндә заманын тәләбләринә уйғун истифадәсинә вә өлкәдә дилчилийин инкишафына даир дөвләт програмы” сәрәнҹамыны имзалайараг бу саһәнин инкишафына хүсуси диггәт вә гайғы ҝөстәрдийини бир даһа билдирди.
Нөвбә бизимдир!
Мәһәррәм Заман,
Јазычы-публисист: “Сөз нәдир?”
мәгаләси 04.11.2012-ҹи ил “Азад Азәрбайҹан” гәзети
Гүсурсуз низам һәр шейин саһиби олан гадир Аллаһын әсәридир. Аллаһын йаратдығы бу ҝөркәмли системдә Фикрәт Рзайев дә вар иди! Барәсиндә инди кечмиш заманда данышдығымыз Фикрәт мүәллим өзүнү шәхсиййәт сәвиййсинә өз ҝәрҝин зәһмәти, фитри истедады, бу истедаддан бәһрәләнән шәхси дөзүмү илә йүксәлән бир шәхсиййәт иди. О, нийә йашадығыны, нә истәдийини билирди, чүнки о, өз дуйғуларына инанмағын фәргиндә иди. Һәйаты бойу Аллаһдан башга һеч бир ҝүҹә архаланмадан китаблара, мәлум елмләрә сығынмыш Фикрәт мүәллим арашдырыҹылығы, тәдгиг етмәйи баҹарырды, өзүнү рәванлыға көкләйирди, чох шейи чохларындан йахшы дәрк едирди. Фикрәт мүәллим биликсиз шәраитә исинишмирди, уйушмурду. О, сейрчи мөвгедә дурмурду, әтрафындакы инсанлары ишләмәйә, чалышмаға тәһрик едирди, тәләбкар вә сәбрли иди. Фикрәт мүәллимин чох чешидли арашдырмаларынын мәһсулу олан әсәрләри, китаблары ҝәләҹәкдә даһа чох дәйәрләндириләҹәк.Азәрбайҹан торпағынын йетирдийи Фикрәт мүәллимин өлүмү, ҹисмани йохлуғу ағырдыр. Фикрәт Рзайевлә бир шөбәдә АЗИНМАШ елми-тәдгигат вә лайиһә-конструктор институтунда ишләмишәм, бу дуйғусал инсандан даим һөрмәт ҝөрмүшәм, өзүм дә, елми ишчийәм.
Фикрәт Рзайев һаггында: Сона Мәммәдрза гызы
Мәммәдова. 29.03.2013
Әмим — Фикрәт Рзайев …
Мәндән һәр заман дәрсләримин неҹә ҝетдийини сорушарды! Һәрдән дүшүнәрдим: тәһсилими артыг ики илди битирдийим һалда, әмимин һәмишә бизә ҝәләндә сорушдуғу суалын нийә бу олдуғуну?! Өзлүйүмдә ҹаваб тапдым бу ҝүн! Әмим, әслиндә, бизлә бағлы олан наилиййәтләрә севинирди. Евин ән кичийи олмағыма бахмайараг, мәндән дә истәдийи даһа йахшы наилийәтләрә саһиб олмағым иди! Әмимин наилиййәтләри дә мәни вә аиләмизи севиндирирди! Бизә вердийи севинҹлә йанашы, доғулдуғум өлкәйә дә өз “Сөз”
китабыйла сөзүнү деди Фикрәт Рзайев! Атамла ата айры олсалар да, Рзайев сой адында бир идиләр әслиндә! Ја да Ваһид Рзайевин сөзүйлә десәк, онлар “әкиз талейли” гардашлар идиләр бу сойад алтында! Бизә бәхш олунмуш бир пайды бу, бу бизим талейимизди бәлкә дә, паклыгла, йахшылыгла, меһрибанлыгла дүзҝүнлүйә доғру йары пайы әлимиздә ола билән! …Бу ҝүн талейимиздә ағыр ҝүндүр. 28 феврал 2013-ҹү ил Фикрәт Рзайеви О ағ Ишыға, гайыдышына, әбәдилийинә бағышладығымыз ҝүндү!Инсан олараг, о аҹыны йашадығымыз ҝүндүр! Бу ҝүн атамын ҝөзләриндә ҝөрдүйүм кәдәр инсанлыгдан узаг, инсанлыға хас олмайан кәдәр иди. Атамын нә гәдәр пис олдуғуну онун дедийи сөздән баша дүшмәк елә дә чәтин дейилди! Ваһид Рзайевин: атамын “Дәдәм өлдү, ағламадым, анам өлдү, ағламадым, Фикрәт өлдү… ағладым, Фикрәт… ағлатды мәни!” демәсийлә әмими нә гәдәр чох истәдийини бу ҝүн бир даһа баша дүшдүм. Әминәм ки, әмим йенә о сакитчиликдә өз сакитчилийинә говушуб артыг! Үрәйинин бир йериндә галма о ҝизли ағрыдан да хилас олараг, ишыглы нәтиҹәләринә йетишиб артыг!…
Ваһид Рзайев: … “Дәдәм өлдү, ағламадым,
анам өлдү, ағламадым, Фикрәт өлдү…
ағладым, Фикрәт… ағлатды мәни!” …
(“Елчи” гәзети №06 (773) 17-23.03.2013-ҹү ил)
Фәхриййә Рзайева 28.02.2013
“Сөз ” китабында ҝедән һәрфләрин, сөзләрин, фонемләрин мәнасы айдын верилиб. Бунлар орта мәктәб дәрсликләриндә вә ибтидаи синиф дәрсликләрдә верилсә даһа йахшы олар. Ушаглар әввәлҹәдән даһа йахшы гаврамаға башлайарлар.
Сарай 1 сайлы орта мәктәбин ибтидаи синиф мүәллими,
45 илин мүәллимәси Мәлаһәт Әмирова 16.08.2013
-…Гәдим Орхон-Јенисей йазыларында охуна билмәйән сөзләр Ф.Рзайевин ортайа гойдуғу арашдырма консепсийасы илә охуна билди вә бу иш давам етдириләрәк мәрһум Әждәр Фәрзәлинин дә бу йөндә ҝөрдүйү ишләрлә бирләшдирилиб Ҝәмигайа-Гобустан йазыларына да тәтбиг едилмәсинин мүмкүнлүйү арашдырылмалыдыр…
-(“Сөз” вә сөз конструкторлуғу китабларынын НДУ-дә мүзакирәси заманы чыхышындан, Нахчыван, 19.11.2012-ҹи ил)
Фирудин Рзайев, АМЕА-нын Нахчыван бөлмәсинин Инҹәсәнәт,
Дил вә әдәбиййат Институтунун директор мүавини,
Филолоҝийа үзрә фәлсәфә доктору.
Гүдрәтли бәшәр өвлады Фикрәт Рзайев ихтисасҹа конструктор олса да, өзүнүн садәлийи, тәмкини, тәвөзакарлығы вә бәшәриййәтә йанымлығы илә сечилән бир инсан иди…
Онун әрсәйә ҝәтирдийи “Сөз” китабы нәинки дилчилик елминдә, һәтта милли мүнасибәтләр зәмининдә баш верән мүнагишәләрин арадан галдырылмасында да әһәмиййәти олан бир әсәрдир.О, бу әсәриндә бәшәриййәтин бир көкә бағлылығыны ҝөстәрмәклә онлары меһрибанчылыға вә әмин-аманлыға чағырыр.
Бүтүн бу дейиләнләр онун дәфн мәрасиминдә дә өз әксини тапды. Етираф етмәк истәйирәм ки, йашымын 66-ны өтән бүтүн бу дөврүндә иштирак етдийим дәфн мәрасимләринин һеч бириндә бу ҹүр раһат мәҹлис ҝөрмәмишәм…
Һәр бир йараныш йазыр өзүнә баш дашы!… (Ваһид Рзайев)
Нугай Әлийев, Азәрбайҹан Техники Университетинин досенти,
техника-елмләри намизәди, Азәрбайҹан Республикасы
“Тәһсил” ҹәмиййәтинин идарә һейәтинин сәдри
Фикрәт мүәллим һаггында некролог йазмаг фикрим йохдур, һәм дә бу ҝүн- онун анадан олдуғу ҝүндә…
Әмәлләри йашайан шәхсдир. Ҝөрдүйү ишләрлә елә бу ҝүн дә бизим арамыздадыр…
Онун ортайа гойдуғу “Сөз” нәзәриййәси һаггында һәм бу йазыларда һәм дә өврагдакы (сайтдакы) башга йазыларда да чох фикирләр дейилиб, һәтта дейиләҹәк вә сәсләнәҹәк…
Мән онун башга бир өнәмли мәсәләдә ролуну гейд етмәк истәрдим:
О, “Бөйүк Јарадан дейимләрини” йазыйа ҝәтирән, гардашы Рзайев Ваһид Зейнал оғлунун “Јараныш” китабынын (Бакы, Тәһсил, Елм истеһсалат бирлийи, 1999) ачылымы олан “Јараныш һаггында сөһбәт” (I,II,III һиссәләр, Нәрҝиз нәшриййаты, 1999-2000-ҹи ил) китабларынын һәммүәллифи, һәм дә ортайа чыхмасында, Ишыг үзү ҝөрмәсиндә сәбрлә, тәмкинлә, раһатчылыгла, дүшүнә-дүшүнә чалышараг өнәмли хидмәтләри олан бир Шәхсиййәтдир.
Тәшәккүрлү Садәдән-Садә, Елм вә Вәтән Фәдаиси иди…
…2012-ҹи илин нойабр айынын 19-да Нахчыван Дөвләт Университетиндә “Сөз” “Сөз конструкторлуҝу” китабларынын елми мүзакирәсинә прифессор Булудхан Хәлилов, мәрһум йазычы публусист, китабларын нашири Мәһәррәм Заман вә мән бирҝә Нахчывана ҝетмишдик.
Фикрәт мүәллим мәндән белә бир хаһиш етди: “филолоҝийа елмләри доктору, профессор Јавуз Ахундов мәнә Нахчыванда 1№-ли орта мәктәбдә охуйаркән дил-әдәбиййат дәрси дейиб. Онун мәнә ушаг вахтларындан бу фәнни севдирмәсинин нәтиҹәсидир ки, мән инди бу китабары йаза билмишәм…”
Јавуз мүәллими мән чохдан таныйырам, инди 87 йашында олан бу ҝөзәл зийалы, бир чох инсанларын устады олуб…
Мүзакирәдән сонра онунла ҝөрүшмәк истәсәм дә алынмады. Хәстә иди. Телефонла әлагә сахламаға чалышдым, сонда нәвәси АМЕА-нын Нахчыван бөлмәсинин Инҹәснәт, Дил вә Әдәбиййат Институтунун әмәкдашы Ниҝар ханым васитәси илә әлагә йарада билдик. Мәлум олду ки, О, бабасынын йолуну давам етдирир вә Фикрәт мүәллимин арашдырмаларындан да хәбәрдардыр…
Јавуз мүәллим өз ҝүҹлү йаддашы илә 60 ил әввәлә гайыдараг Фикрәт Рзайеви хатырлады вә ону ох чалышган, ҹидди шаҝирд олдуғуну билдирди. Бир сөзлә шаҝирдинин уғурларына чох севинди вә онун арашдырмалары илә мүтләг таныш олаҹағыны билдирди…
“АгРа” ЕИДИБ-нин идарә һейәтинин сәдри: М.Сейидов
16.08.2013
Сөз олуб әввәлҹә-Аллаһын сөзү.
Сөзүн конструктору Фикрәтдир Өзү.
Дәрин философ, әр, инсан-әдаләт—
Унудулмаз, Әбәди Рзайев Фикрәт!
Фикрәт Казым
15-16 август 2013-ҹү и
Гардашым Фикрәт Рзайевин фонемләрин функсионаллығындан бәһс едән бу китабла ҝәтирдийи елми дәйәрләр каинатларын өзү илә бағлыдыр вә бунларла таныш олан һәр бир кәси санки йенидән оралара галдырыр. Каинатлар исә, йухарыда дейилдийи кими, Јарадана бағлыдыр вә биз бәшәриййәт каинатлара бағлыйыг ки, Јарадана бағлыйыг.
Дүшүнмәйи баҹаран, дүшүнҹәсини тәһлил едә билән кәс нә гәдәр дә хошбәхтдир. Фикрәт Рзайев о хошбәхтләрдәндир; хошбәхтлийи елм ахтарышында, елм анламларындадыр. “Фикир фикирдир, Фикрәтдә фикирдир. Фикирләш ки, о да о фикирдәдир: фикри каинатларда, каинатларла бир фикирдир. Орайа бағлыдыр ки, каинатларын фикриндәдир”.
Ваһид Рзайев 12.09.2001
Фикрәт Рзайев “Сөз” китабындан, сәһ.6, Бакы, “Маариф” 2012
Јарадан Гаранлыг арасына Ишыг Салды, Ишыг Јарды. О, Јаранышы Өзү Јаратды. Биз истәдикми? Јох. Јаранышы Өзү Јаратды.
28.09.2002
Нә дүшдү, ай Фикрәт, нә дүшдү? Талейимизә Ишыг дүшдү. Ишыг үчүн ҝәлмишдик ки, талейимизә Ишыг дүшдү.
28.09.2002
Гардашым Фикрәт деди ки, “Гоҹалыг йохдур, уҹалыг вар”. Гоҹалырсан? Јох, Уҹалырсан! Гоҹалыгдан Өлүмсүзлүйә, Әбәдиййәтә, Ҹаванлыға уҹалырсан.
Ваһид Рзайев, “Каинатлардандыр йаранышымыз” китабындан,
Бакы, “Нәрҝиз” нәшриййаты, 2003
