Мейханә, мейнә, дил
Азәрбайҹан халгынын әсрләрдән әсрләрә кечәрәк бизә гәдәр ҝәлиб чатан йаддаш тарихинә дахил олан ҝерчәкликләрдән бири дә онун гәзәл аләмидир. Бу аләмдә мейханә жанры да олуб, вар вә олаҹагдыр.
Мейханәни сәсләндирмәйә, фәлсәфи фикри чатдырмаға истедад лазымдыр. Мейханә жанрынын һеч дә шәрабла, мейлә бағлылығы йохдур. Бир чох һалларда мейханә һаггында чох байағы, гондарма фикирләр сәсләндирилиб вә һәгигәтин нәйә бағлы олдуғу әслиндә ҝизләдиләрәк, инсанлары карыхдырмаға чалышыблар. Адам сәрхошса, өзүнү (мүвазинәтини), дилини (топуг вуран) гафийәйә сығышдыра билмәз.
Мейханҝнин исә гаийәси сәрраст мәнтиг мәналар дүйүнү олан гафийәйә сығыб, гафийәдә галыбдыр. Мейханәнин гафийәси дә гәфилдән, бәдаһәтдәндир. Мейнә чубуғундакы ханәләр арасы мәсафә (симметрийа) позулмайан кимидир.
Телевизийадан мейханә жанрынын мүзакирәләрини сейр етдикҹә, дүшүнүрүк: мейхана мейханаса, бәс шәрабханә нәдир?
Бөйүк мейханә устадлары өз шаҝирдләринә ҝөз өнүндә дәрк едилә билән дәрс вәсаити кими (Абшерон йарымадасы) бир мейнәнин чубуғуну ҝөстәрәрәк, үмумән тәбиәти мисал чәкәрәк “фикри чубуг кими дүз де, мәнтигдә, гафийәдә гәфилдән де, гафийә сонлуғуну у, ү— дә тамамлайараг тәрәф мүгабилә мәнтиги ҹавабы демәйә йер вер, мейнә чубуғунда олан ханәләр арасы мәсафәйә уйғун де. Мейнәнин ханәсиндән чыхмаг олмаз, гафийә позулар. Гафийә позуларса, фикир позулар, “мейханә” сөзлү йығым олар, мәнтигин аһәнҝи позулар”, — сөйләйибләр.
Ө.Хәййамын, И.Нәсиминин рүбаиләринә бахаг. Дөрд мисралыг бу рүбаиләрдә, дөрд мисра бир мәнтиг, бешинҹи мисраны исә сөйләмәйә йер галмайыб. Рүбаи дә бир мейнәдә бир шанәдир. Јәни мейнә ханәләриндә симметрийа позулмур. М.Нострадамусда да катренләр дөрдлүкдәдир. Дөрдлүк тамлығын ифадәсидир.
Гәзәлхан Ә.Ваһидин гәзәлләринин һәр бири “Шанә” шанә-шанәдүр. Мейханә жанры да бир мейнә ханәләри арасындадыр, шәрабханадан дейил. Шәрабханада сәсләр чох олар, мәнтиг олмаз, фикир ҹәм ола билмәз.
Халг халгы йарада билмәз. Халг дил йарада билмәз. Дил, дилчилик, Јарадандандыр. Каинатлара үз тутуб хитаб едәнләр, Илкә, Јарадыҹыйа хитаб едәнләр Каинатын дилиндә хитаб едәрләр. Әҝәр бәшәрин дилини каинатлар билмирсә, хитабларымыз ешидилир, лакин дәрк едилмирсә, сорғу олаҹагса, ҹаваб орада “мәним дилимдә” дәрк едилмәйәҹәксә, онда мән нә азад, сәрбәст адаммышам!
…Вәһдәт аһәнҝдәдир, аһәнҝ исә мәнтигин ифадәсидир. Елә буна ҝөрә дә: бәшәр, мәним дилим – Каинатын дили. Каинатындили – Ҹәм бәшәриййәтин дили.
Ваһид Рзайев.
