Һеч бир иддиасы олмайан мүһәндис

  Фикрәт Рзайев елм аләминдә титулу олмайан, һәм дә буна еһтйаҹ һисс етмәйән, өз мәнәви дүнйасы илә йашайан бир инсандыр. О, мүхтәлиф иддиалардан чох-чох узагда дайанан тәвазөкар вәтәндашдыр. Адиликлә дәринлийи өзүндә ҹәм етмиш фикир вә дүшүнҹә саһибидир. Ачығыны дейим ки, чохлары Илаһи гүввәнин дедикләрини дуйуб тәһлил етмәк баҹарығына малик олсайдыллар, бәлкә дә нәләр етмәздиләр. Бу да Фикрәт Рзайевин характеринә йаддыр. Фикрәт Рзайев “мән дә варам” дейәнләрдән дейил, һәм дә өзүнү сыравиләрин сырависи һесаб едир. Беләләринин һеч заман ҝәлиши ҝөзәл олан кәлмәләрә дә еһтийаҹы да йохдур. Чүнки иддиадан даһа чох иш, әмәл саһибләри башга ҹүр дә ола билмир.

     Фикрәт Рзайев поезийа аләминдә дә сән дейән танынмыш, йа да бир нечә шеирин мүәллифлик һүгугуну алмыш шаир дә дейилдир, һеч онун шаир олмаг фикри дә йохдур. Амма Фикрәт Рзайевдән асылы олмайан бир гүввә онун ичиндәдир. О гүввә бахмыр ки, Фикрәт Рзайевин елми титулу, йахуд да шаирлик мандаты йохдур. Билдийимә ҝөрә, Фикрәт Рзайев ихтисасҹа мүһәндисдир. Әлбәттә, мүәййән конструксийалары гуруб-йаратмагда даһа маһирдир. Буна бахмайараг, о, өмрүнүн бу мүдрик чағында чох ҝүман ки, илаһи гүввәнин она дедикләрини йазмаға чалышыр. Бәлкә белә демәк дә дәгиг олмур. Амма дәгиг оланы будур ки, Фикрәт Рзайевин 600 сәһифәлик әлйазмасы фонемләрә вә сөзләрин мәналарынын чөзүлмәсинә һәср олунмушдур. Онун бу тәдгигатынын нәтиҹәләри “Исламын сәси” гәзетиндә вә Н.Туси адына Азәрбайҹан Дөвләт Педагожи Университетиндә чап олунмуш “Дил мәсәләләринә аид тематик топлу (№ 2, 1995), “Филолоҝийа мәсәләләринә аид тематик топлу” (№ 2, 1996 ) мәҹмуәләриндә ишыг үзү ҝөрмүшдүр. Фикрәт Рзайевин арашдырмаларынын нәтиҹәси беләдир: сөздә саит вә самит фонемләрин вәзифәләри вардыр. Онларын вәзифәләри бир дейил, бир нечәдир. Онун фикринҹә, фонемләрин вәзифәләриндән асылы олараг, мүхтәлиф дилләр йаранмышдыр. Фикрәт Рзайев мүхтәлиф гурулушлу дилләрин йаранма сәбәбләриндән бири кими самит вә саитләрин йеринә йетирдийи функсийалара даһа ҹидди йанашмышдыр. Үмумиййәтлә, мүхтәлиф дилләрин йаранмасы илә бағлы нәзәри фикирләр бу проблемин там һәллинә инди дә наил ола билмәмишдир. Фикрәт Рзайевин консепсийасы исә проблемин һәлли ишинә йени руһ ҝәтирмишдир. Тәкҹә Азәрбайҹан дилчилийини дейил, һәм дә дүнйа дилчилийини бу саһә илә бағлы бир даһа дүшүнмәйә вадар етмишдир. Мәнә белә ҝәлир ки, Фикрәт Рзайевин фикир вә дүшүнҹәләринин, о ҹүмләдән 600 сәһифәлик әлйазмасынын Азәрбайҹанда вә онун һүдудларындан кәнарда танынмасы үчүн һәртәрәфли гайғыйа еһтийаҹы вардыр.
    Фикрәт Рзайевин арашдырмаларынын нәтиҹәсини гаврамаг о гәдәр дә асан дейилдир. Һәр шейдән әввәл, онун 600 сәһифәлик әлйазмасы нә роман, нә дә дастан дейилдир ки, ону үч-беш ҝүнә охуйуб гуртарасан. Белә ки, 600 сәһифәлик иши охумаг аздыр, ону дәрк етмәк, баша дүшмәк, һәр фикрин үзәриндә дайанмаг вә һеч олмазса, дүшүнмәк лазымдыр. Мәһз буна ҝөрә дә Фикрәт Рзайев арашдырмаларында мүәййән һиссәләри садәләшдирәрәк ону нәзмә чәкмишдир. Охуҹу үчүн асан олсун дейә, белә бир йолу сечмишдир. Сәккиз илә йаздығы 600 сәһифәлик әлйазманы чап етдирә билмәдийи үчүн үзәриндә ики ай ишләдикдән сонра 1998-ҹи илдә АДПУ-дә нәшр едилән “Сөзүн
сирри-сәсин сирри” китабыны әрсәйә ҝәтирмишди. Сиз елә фикирләшмәйин ки, китаб шеир китабыдыр, йа да онун мүәллифи шаирдир. Јох, бу, белә дейилдир. Она ҝөрә һәр бир охуҹунун шаирә вә шеирә олан ән ади вә ҹидди тәләбләри Фикрәт Рзайевә аид дейилдир. Она ҝөрә ки, Фикрәт Рзайев өз тәдгигатынын нәтиҹәсини нәзмә чәкмәйи гаршысына мәгсәд гоймамышдыр. Садәҹә олараг, бир прийом кими бу йола әл атмышдыр. Буна нә дәрәҹәдә наил олмасы исә охуҹуларын ихтийарына верилмишдир. Бирҹә онун хатиринә ки, тәки охуҹу гафийәйә, өлчүйә йох, фикрә, дүшүнҹәйә үстүнлүк версин, мүәллифи баша дүшмәйә чалышсын. Мәнә белә ҝәлир ки, Фикрәт Рзайевин әлдә етдийи нәтиҹәләр сәрһәдсиздир. Белә олан тәгдирдә онлар өлчүйә, бөлҝүйә, гафийәйә сығышмыр, йерләшмир.
    “Сөзүн сирри-сәсин сирри” китабы охуҹулара мүраҹиәтлә башлайыр. Мүәллиф өз охуҹусундан хаһиш едир ки, китабы охуйан заман диггәтли олсун. Китаб “Ҝириш”, “Саитләрин мәна әмәләҝәтириҹи әламәт вә вәзифәләри”, “Самитләрин мәна әмәләҝәтириҹи мәна вә вәзифәләри”, “Шәкилчиләр барәсиндә бир нечә сөз”, “Нәтиҹә”, “Әлавәләр”, “Изаһлы лүғәт” һиссәләриндән ибарәтдир. Бундан башга, мүәллиф китабда бир чох дилчиләрә дәрин тәшәккүрүнү билдирир вә онларын адларыны садалайыр.
Мән аз-чох Фикрәт Рзайевин тәдгигатына бәләд олан инсан кими охуҹулара бир нечә арзу вә истәйими сөйләмәйи борҹ билирәм. Биринҹиси, бур китаб бүтүн охуҹулар үчүн нәзәрдә тутулмамышдыр. Икинҹиси, сәбри олмайан, дүшүнмәйи баҹармайан, йенилийи гәбул етмәйән һәр һансы охуҹу китабы әлинә ҝөтүрмәсә, онун үчүн даһа раһат вә йахшы олар. Үчүнҹүсү, бу китаб йорғун оланлар үчүн дейил, охуйуб йорулмаг истәйәнләр үчүндүр. Дөрдүнҹүсү, дилчилик савады олмайанлар бу китабла үз-үзә дайансалар, өз вахтларыны итирмиш оларлар. Бешинҹиси, бу китаб тәбиәти, ҹәмиййәти, дили, сөзү, адәт-әнәнәни севмәйәнләр үчүн нәзрдә тутулмамышдыр. Мән китабын охуҹуларына ҹан сағлығы, онун мүәллифинә исә уғурлар арзулайырам.
 

Булудхан Хәлилов,
филолоҝийа елмләри намизәди, досент
1998-ҹи илдә Н.Туси адына АДПУ-нун нәшр етдийи “Сөзүн сирри-сәсин сирри” китабындан

Әлавө мәнбә